რატომ გალახეს თამარ მეფის კარზე ელჩი?
დიდი საქართველო ავიწროებდა თურქულ სამფლობელოებს და ზედიზედ ათავისუფლებდა ძველქართულ და სომხურ ქვეყნებს და სხვა ტერიტორიებს მაჰმადიანთაგან.
ერთი ასეთი იყო ქალაქი კარი (ყარსი), რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში ქართველთა და მაჰმადიანთა ბრძოლის ასპარეზად ქცეულიყო. კარი უმნიშვნელოვანესი სტრატეგიული ქალაქი იყო, სოლივით შემოჭრილი დიდი საქართველოს ტერიტორიებში. კარი და მისი მიმდგომი ქვეყანა უძველეს დროში ქართული ტომებით იყო დასახლებული, შემდეგ იქ, საუკუნეების განმავლობაში, სომხები მომრავლდნენ და დაიკავეს. აქ არსებობდა ანისის სომხური სამეფოდან გამოყოფილი ყარსის, ასევე, სომხური სამეფო. მცირე აზიაში სელჩუკთა შემოჭრის მერე ბიზანტიამ მიიერთა. შემდეგ მაჰმადიანებმა დაიკავეს. თამარის ხანისთვის ქალაქ კარში და მის გარშემო მოსახლეობის დიდი ნაწილი სომხური იყო, ასევე ცხოვრობდნენ თურქები, ქურთები, ქართველები...
ყარსი განთქმული გახლდათ თავისი ხელოსნებით, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო სავაჭრო თვალსაზრისითაც.
თამარ მეფის ჯარმა დაიკავა ყარსი. ქალაქი და მისი მიმდგომი ტერიტორია ერთიანი საქართველოს შემადგენლობაში შევიდა. ქალაქი მეფე თამარმა სამართავად ივანე ახალციხელს გადასცა და უბოძა კარის ათაბაგობა, ამირთა-ამირობა და მონაპირეობა დაავალა. მონაპირეობა მოსაზღვრე ტერიტორიების რბევას ითვალისწინებდა და ქართველთა სამფლობელოების გავრცელებას. ყარსის შემოერთებით ჩრდილო სომხეთის ტერიტორიები უკვე მთლიანად მოექცა საქართველოს სახელმწიფოში.
ივანე ახალციხელმაც კარგად გაართვა თავი დავალებას და მთელი პროვინცია გაწმინდა თურქული შენაერთებისგან. წინ არზრუმი და ერზინკა იყო. საქართველო ამ ტერიტორიების შემოერთებას გეგმავდა. შიშის ზარი დაუდგათ არზრუმელ და ერზინკელ მმართველებს, რომლებიც აღიარებდნენ რუმის სულთნის სუზერენობას.
რეგიონში გადამწყვეტი მომენტი დადგა – საქართველოსა და იკონიის (რუმის) სასულთნოს დაჯახება გარდაუვალი გახდა.
თურქ–სელჩუკები ვერ ურიგდებოდნენ საქართველოს გაძლიერებას. ამ დროს ყველაზე დიდ თურქულ სახელმწიფოს – რუმის სასულთნოს მართავდა სულთანი რუქნადინი – რუქ-ალ-დინ სულეიმან შაჰი (სულეიმან მეორე). ქართული წყაროები მას უწოდებენ ნუქრადინს და ნუქარდინს, ჩარასლანის ძეს. ამ სულთანმა თავისი ძმა, ყიასედ-დინქეი ხუსრევი, ტახტიდან ჩამოაგდო და ძალაუფლება ხელში ჩაიგდო. ამის მერე დაიმორჩილა თავისი მეორე ძმა, მალათიის გამგებელი მუიზ-ედ-დინ-კაისურ შაჰი. დაიმორჩილა თავისი სიძეც, ფაჰრუნ-დინ-ბეჰრამი და მთელი იკონიის იმპერიის ერთპიროვნულ მმართველად იქცა. მისი ხელისუფლება ცნო მაჰმადიანთა სულიერმა ლიდერმა, ბაღდადის ხალიფა ნასირ ადდინმა.
საქართველოსა და რუმის სასულთნოს მანამდე დიპლომატიური ურთიერთობები ჰქონდათ. ვითარება შეიცვალა და რუქნადინმა გადაწყვიტა საქართველოს განადგურება.
სულთანმა არ დაიშურა ოქრო-ვერცხლი დიდი კოალიციის შეკრებისთვის. მთელ მესოპოტამიაში (შუამდინარეთში), კილიკიაში, გალატიაში, ანკარაში, კაბადოკიაში, ბითვინიაში, სირიაში, ერზინკაში, არზრუმსა და მცირე აზიის თურქულ ტომებში შეიკრიბა დიდი ლაშქარი საქართველოზე გამოსალაშქრებლად.
მარტო უჯის ტომებიდან 100 000 მეომარი გამოიყვანაო, გვიამბობს ბასილი ეზოსმოძღვარი. თავისი ნების საწინააღმდეგოდ არზრუმელები და ერზინკელები ჩაურთია დიდ სულთანს ამ ლაშქრობაში. კარნუ-ქალაქის (არზრუმის) მმართველი სალდუხის ძე გადააყენა იკონიის სულთანმა, რადგან წინააღმდეგი იყო საქართველოზე გალაშქრებისა და მის ნაცვლად, თავის ძმას ჩააბარა არზრუმი.
იდგა 1203 წელი.
როგორც გვამცნობს „ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანის“ უცნობი ავტორი, რუქნადინს საქართველოსთან საომრად შეუკრებია 400 000 მაჰმადიანი. ბასილი ეზოსმოძღვარი კი 800 000-ს ასახელებს. ალბათ, ეს ორივე ცნობა გადაჭარბებულია. თუმცა, სა
მხედრო რესურსი მაჰმადიანებს გაცილებით მეტი ჰქონდათ და ქართველთა ჯარზე გაცილებით მრავალრიცხოვანი იყო მათი არმია.
თურქ-სელჩუკთა ჯარი შეიკრიბა ერზინკის სასულთნოში. გაამზადეს საბრძოლო მანქანები. იხილა რა ასეთი მრავალრიცხოვნება და მომზადებულობა თავისი არმიისა, „აღზვავდა გულით“, დაივიწყა ქართველთა მეფისთვის მიცემული მშვიდობის აღთქმა და თავხედური წერილი გამოუგზავნა ქართველთა მეფეს, რითაც დაარღვია იმ დროს არსებული დიპლომატიური წესები.
ქართველთა დაზვერვას ჰქონდა ინფორმაცია რუმის სასულთნოში მიმდინარე საომარი სამზადისის შესახებ. მანამდეც იყო ვარაუდები, რომ რუქნადინის არმია საქართველოს დასალაშქრავად წამოვიდოდა. თურქ-სელჩუკები ვერ ურიგდებოდნენ საქართველოს გაძლიერებას და ტერიტორიების დაკარგვას.
მაინც დიდი პატივით მიიღეს სელჩუკიანთა ელჩი ტფილისის სასახლეში.
სულთნის ამპარტავანი ელჩი გაჯგიმული წარდგა აფხაზთა, ქართველთა, სომეხთა და რანთა მეფის, შირვანშასა და შაჰანშას, სრულიად კავკასიის მპყრობელის წინაშე და დაიწყო თავხედური წერილის კითხვა.
„მე, სულთანი რუქნადინი, ყოველი ცისქვეშეთის მფლობელი, ანგელოზებივით ღმერთის თანამდგომი, მოვლინებული დიდი მუჰამედისგან, გაცნობებ მეფე თამარს:
„ყოველი დიაცი რეგვენია.
შენ გიბრძანებია ქართველებისთვის ხმლის აღება და მაჰმადის მიმდევართა ხოცვა და მათი თავისუფლების წართმევა, მათთვის ხარკის დადება.
ახლა მე მოვდივარ, რათა დაგსაჯო შენ და შენი ერი, რათა ქართველობამ აღარასდროს გაბედოს ხმლის ხელში აღება, რომელიც ღმერთმა მხოლოდ ჩვენ გვიბოძა.
ცოცხალს დავტოვებ მხოლოდ მას, ვინც იჩქარებს, მოვა ჩემს კარავთან, თაყვანს მცემს, აღიარებს ისლამს, უარყოფს ქრისტეს და დაამსხვრევს ჯვარს.
ეს იქნება სამაგიერო იმისთვის, რაც დაუშავე შენ ჩვენს მონათესავეებს“.
როცა ამ უკადრებელი წერილის კითხვა დაასრულა რუქნადინის დესპანმა თამარ მეფისა და ქართველი დიდებულების წინაშე, დაამატა სულთნის მიერ პირადად დაბარებული სიტყვები:
„თუ თქვენი მეფე დაუტევებს ქრისტეს სარწმუნოებას და მიიღებს ისლამს, სულთანი მას ცოლად მოიყვანს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ხარჭად დაისვამს“...
საერთოდ, ელჩი ხელუხლებელია, მისი დაპატიმრება, შეურაცხყოფა, ცემა, მოკვლა, არ შეიძლება. მხოლოდ ძალიან ველურები ექცეოდნენ ელჩებს ცუდად. მაგრამ, ასეთი თავხედობა, უზრდელობა და ამპარტავნობა არ ენახათ და არც გაეგონათ საქართველოს სამეფო კარზე. ვერც მოითმინეს. წამოდგა ამირსპასალარი ზაქარია მხარგრძელი და სთხლიშა ხელი თავხედ თურქს.
უზრდელი სულთნის უზრდელი დესპანი უგონოდ დაეცა და როგორც მკვდარი „იდვა“. ასეთ საქციელს თამარის წინაშე ვერ გაბედავდა ზაქარია მხარგრძელი, მაგრამ იმდენად უტიფრად და უზრდელად მოიქცა სულთნის წარმოგზავნილი, რომ ცერემონიების წესები დაარღვია.
მხარგრძელის მუშტისგან გულწასული ელჩი რომ მოასულიერეს და წამოაყენეს, მხარგრძელმა მკაცრად უთხრა: „ელჩი რომ არ იყო, ენას ამოგაცლიდით, მერე კი თავს წაგაგდებინებდით ასეთი კადნიერებისათვის.“
ღვთისნიერმა თამარმა შეიწყალა უზრდელი ელჩი. პირიქით, აჩვენა მას ქართველთა ხასიათი და უხვად დაასაჩუქრა, თუმცა საპასუხო წერილის მოცდა უბრძანა.
სასწრაფოდ მოხდა ქართული სამხედრო ნაწილების მობილიზაცია, მცირე ვადებში. ჯარი შეიკრიბა ჯავახეთში. ყარსიდან და სხვა ქალაქებიდან არზრუმისა და ერზინკის მიმართულებით მიმავალი ქარავნები შეაჩერეს, რათა არ გაეჟონა ინფორმაციას ქართული ჯარის მობილიზაციის შესახებ.
დაიძრა ქართული არმია რუქნადინის ჯარის შესახვედრად.
სულ მალე ბრწყინვალე გამარჯვება იზეიმეს ქართველებმა თურქებზე. სირცხვილნაჭამი სულთანი ბრძოლის ველიდან გაიქცა. არზრუმმა და ერზინკამ საქართველოს ყმადნაფიცობა იკისრეს.
მსგავსი სიახლეები
კომენტარი